2024ko irailaren 3an, Gandiagaren poesiaren oihartzuna Arantzazun entzun zen berriro. Itxaro Borda idazle ezaguna eta Booktegi proiektuko kideak bildu ziren gurekin Hiru gizon bakarka liburuko hainbat testu grabatzeko. Bisitaldi honek argi utzi digu Gandiagaren hitzek duten indarra eta gaurkotasuna.
Aurten Bitoriano Gandiagaren Hiru gizon bakarka poema-bildumaren 50. urteurrena ospatzen da. 1974an argitaratutako lan honek euskal poesian izan zuen eragina oraindik nabaria da, eta bere garaikidetasuna mantendu du mende erdiz.
Arantzazutik mundura
Gandiagak Arantzazun aurkitu zuen bere inspirazio-iturria. Poesia sozialaren garaian, poetak ez zuen bizi ez zuenari buruz idatzi nahi. Horrela, Arantzazuko ingurunea bihurtu zen bere kantagaia, bertako paisaia, historia eta espiritualitatea uztartuz.
Bakardadetik elkartasunera
Liburuaren izenburuak bakardadea azpimarratzen duen arren, lan hau artelan kolektibo baten parte da. Arantzazuko basilikarekin eta hura eraiki zuten artistekin elkarrizketan idatzita dago. Gandiagak bakardadea haustera deitzen du, herria konpontzeko itxaropena aldarrikatuz:
“Ez dut esango ezin dut,
ezin dugu, ezin du,
baizik ahal dut, ahal dugu
oraindik Herri hain
apurtua konpondu.”
Lurra eta euskaltasuna
Gandiagaren poesian, lurrarekiko maitasuna nabarmena da. “Artasoko salmoak” atalean, poetak lurra hartzen du eskuetan, euskal nortasunaren sinbolo gisa:
“Lurra hartu dut esku barruan, eskutada lurra,
herriko neure lurra,
lurreko neure lurraren
lur puska ziurra.”
Txakolinaren liturgia
“Txakolinaren ospakuntzak” atalean, Gandiagak txakolina euskaltasunaren sinbolo gisa erabiltzen du. Hiru gizon bakarren arteko elkarrizketa sortu zuen, euskal gizartearen zatiketa eta batasun beharra irudikatuz.
Zentsurari aurre eginez
Franco diktaduraren azken urteetan idatzita, Hiru gizon bakarka-k zentsurari aurre egin behar izan zion. Gandiagak metaforen bidez adierazi zuen bere mezua, arbola eta basoa erabiliz euskal herriaren egoera irudikatzeko:
“Ni naiz arbola. Ez ahaztu ni hori naizela, arbola. Eta orduan esaten dudana da zer gertatzen den nire arbolatasunarekin, zer gertatzen zaion arbola honi. Hara: arbola honi lurra ukatzen zaio. Airea ukatzen zaio. Zerua ukatzen zaio. Hil egiten dute.”
Gandiagaren hitzak bizirik Arantzazun
50 urte geroago, Hiru gizon bakarka euskal literaturaren klasiko bihurtu da. Bere mezua, lurrarekiko maitasuna eta herriaren batasunerako deia, gaur egun ere bizirik dirau. Gandiagaren hitzek oraindik ere euskal irakurleei hitz egiten diete, gizartearen erronkei aurre egiteko inspirazio-iturri izaten jarraitzen dutelarik.